Orain dela 3 urte Zaldibarko zabortegia eraitsi zenetik, bi langile, Joaquin eta Alberto, hil zirenetik, eta Euskal Herriko ingurumen hondamendirik handiena sortu zenetik, hondakinei eta horien kudeaketari buruz hitz egiten jarraitu beharra dago.

Hiri-hondakinak kudeatzeko sistema eraginkorra izan dadin, eta ingurumenarekin eta pertsonen osasunarekin bat etor dadin, frakzioak bereizita jaso behar dira. Bereziki garrantzitsua da frakzio organikoa beste zatiekin nahastuta ez egotea, hau da, paperarekin, ontzi arinekin, beirarekin eta abarrekin. Izan ere, hala badago, ia ezinezkoa da zatiok bereiztea. Hori da Bizkaiak duen erronka nagusia: frakzio organiko guztia bereizita biltzea. Zentzu horretan ez doan guztiak porrota dakarkie kudeaketa-planei.

Bizkaiko Foru Aldundiak 2022ko irailean aurkeztu zuen Bizkaiko Toki Eskumeneko Hondakinak Prebenitzeko eta Kudeatzeko 2030erako Plan Integral berriaren (BHPKPI 2030) zirriborroa, oraindik onartu gabe eta 2016tik luzatuta dagoena. Dokumentu horrek, Ingurumen Inpaktu Estrategikoaren Azterlana egina duenak, adierazten du ezinbestekoa dela frakzio organiko guztia bereizita jasotzea. Baina aitortu du ez duela beteko Europako zuzentarau % 100eko bilketa bereizia eskatzen duena.

Erakunde ugarik, besteak beste, Plataforma Zero Zabor Bizkaia-Zero Zabor Bizkaia Elkarguneak eta Ekologistak Martxan-ek, hainbat sindikatu eta gizarte-erakunderen babesa jasoz, BHPKPI 2030en zirriborro horri buruzko oharrak aurkeztu zituzten.

Ohar eta alegazio horien artean, honako hauek nabarmentzen dira:

• Planean kalkulatzen da, planifikatutako aldiaren amaierarako, urteko 134.000 tona frakzio organiko sortuko direla. Baina 59.050 tona bakarrik jasoko dira bereizita, erdia baino gutxiago. Horietatik 27.220 tona bakarrik konpostatzea planifikatzen da, nahiz eta konpostajea prozedurarik eraginkorrena eta jasangarriena izan, bai ekonomikoki, bai ingurumenari dagokionez. Horretaz gain, Artigasen biometanizazio-planta bat eraikitzea planteatzen da, urteko 50.000 tonako edukierarekin. Hau da, Planak aitortzen du sortutako organiko guztia (134.000 tona) jasoko balitz, ezingo genukeela tratatu.
• Europako, Euskal Herriko edo Espainako estatuko beste eskualde batzuetan eraginkorra dela frogatu den Sortzeagatiko Ordainketa (PxG-gastelaniaz) bezalako sistemen aldeko apustu irmorik ez da egin. PxG-a erabiltzaileak identifikatzeko sistemak inplementatzean datza, etxe bakoitzak sortzen duen hondakinarengatik ordain dezan, beste zerbitzu batzuetan gertatzen den bezala: ura, argia, gasa, eta ez tarifa laua, guztientzat berdina, sortutako hondakinarekiko independentea. Papera eta kartoia, beira eta ontzi arinen frakzioen jarduerak definitzerakoan, honako testu hauek agertzen dira, besteak beste: “Nolabaiteko gehikuntza sustatu nahi da komunikazio- eta sentsibilizazio-ekintzen bidez. Horrez gain, sortzeagatiko ordainketa-sistemak (PxG) aplikatzearen egokitasuna baloratuko da”. Dirudienez, Bizkaiko Uri Hondakinak Kudeatzeko II. Plan Integrala, (BUHKPI)a, haren aurreko plana, 2016an amaitu zenetik, denbora egon behar zen egokitasun hori aztertzeko. Eta, horrela, neurri eraginkorrak hartu ahal izatea, dela PxG, dela onurak, dela tasen murrizketa, frakzio organikoa gaika jasotzen duenari. Proposatutako jarduera gehienak herritarrak sentsibilizatzera bideratuta daude, eta hori oso garrantzitsua da, baina hori bakarrik ez da nahikoa.
• Bigarren frakzio problematikoa ontzi arinena da, edukiontzi horietan biltzen dena. Dokumentuak dio sortutakoaren % 33 baino ez dela jasotzen, eta “… potentzialki hobetzeko ibilbide garrantzitsua duela”. Planak % 75eko gaikako bilketa planteatzen du, “komunikazio- eta sentsibilizazio-ekintzetan” oinarrituta. Sentsibilizazioarekin bakarrik nahikoa izango da? Hala ere, ez du planteatzen Ecoembesi gardentasuna eta efizientzia eskatzera bideratutako jarduerarik; izan ere, Ecoembesek bere gain hartu beharko luke ekoitzitako ontzien bolumen osoa bildu eta tratatzeko ardura, eta bolumen hori ezezaguna da gaur egun.
• Ontziak biltzeari eta tratatzeari dagokionez, modu lauso eta lerro batean aipatzen da Gordailutzeko, Itzultzeko eta Itzultzeko Sistemak (SDDR-gastelaniaz) ezartzeko aukera. Sistema hori eraginkorra dela frogatu da Europako hainbat herrialdetan, 4 ontzi motaren gaikako bilketa % 90-95era iritsi arte. Hondakinei eta Lurzoru Kutsatuei buruzko 7/2022 Legeak, 2022ko apirilean onartutako Estatuko legeak, sistema hori ezartzeko aukera aurreikusten du 59. artikuluan.
• Sistemaren muinean errausketa mantentzen da tratamendu nagusi gisa. Eta udal-hondakinak urtean 85.000 tona erretzea aurreikusten bada ere, industria-hondakinak errausteari atea irekitzen dio, besteak beste plastikoak, kutsadura handiko sortzaileak eta atmosferara CO2 isurtzea.
• Tratamendu mekaniko biologikoko (TMB) plantaren eraginkortasuna txikia eta zalantzagarria da oraindik. 2030ean 10.800 tona berreskuratzea baino ez da aurreikusten, sarrerako hondakinen 180.000 tonen % 6. TMBk duela hamarkada bat abian jarri zuen proiektuan programatutakoa baino kopuru txikiagoa. Gainera, 56.070 tona CSR ekoitziko ditu (CSR, berreskuratutako erregai solidoa, eufemismoa plastikoen hondakinetarako eta birziklatu gabeko beste material batzuetarako), baina oraindik ez dakigu zer egingo den horiekin. Eta beste 74.016, errefusatze edo bioegonkortu gisa, erraustu egingo dira.
• CSRen tratamendua arazo bat da Bizkaian. CSRaren % 80 inguru zabortegian uzten da, inork ez duelako erregai gisa nahi. BHPKPI 2030ean helburu estrategiko gisa ezartzen da hondakinen balorizazio materiala maximizatzea, eta horren barruan sartzen da A42, “Ekimen pribatuko CSRren tratamendu- eta balorizazio-instalazio material baten garapena sustatzea”. Baina, Europako zuzentarauak adierazten duen bezala, erregai gisa erabiltzea eta materialki balorizatzea ez dira gauza bera.

Eta bitartean, zabortegiak irekitzea edota handitzea planifikatzen jarraitzen da.

Eusko Jaurlaritzako Iraunkortasun eta Ingurumen Sailak azaroaren 17an argitaratutako ibilbide-orrian (egungo arduradun Arantza Tapiak aurkeztua), Bizkaiari hondakin industrialetarako 4 zabortegi ematen zaizkio (hondakin ez-arriskutsuak). Handiena Artxandan, Bilbon, HAPOk eta Bizkaiko Metropoli Planak Parke Metropolitarrerako ematen dituzten lurretan.  Proiektatutako hondakindegi horiek fibrozementuzko gelaxkak (amiantoa) izango dituzte eta, Zaldibarko luizian frogatu zen bezala, hauts daitezkeen gelaxketan dagoen hondakin arriskutsua. Hausturak amiantoa agerian uzten du, eta bere toxikotasuna ingurunean eta gertuko populazioan barreiatzen du.

Inork ez du zabortegirik nahi gure etxebizitzetatik gertu, kontrol nahikoa izateko bermerik ez badute behintzat. Horregatik, trantsizioko zabortegiak egon behar badira 0 isurira iritsi arte, publikoak izan behar dute, kontrol zorrotzarekin, gardentasunez eta modu demokratikoan izapidetuta, eta ixteko, deskontaminatzeko eta zigilatzeko epeak ezarrita. Udalerri bakoitzeko hirigintza-araudiak errespetatzen dituzten zabortegiak, eta, era berean, ingurumenarekin eta herritarren osasunarekin bat datozenak. Hondakinak, udal zein industria mailakoak izan, isurtzea azken aukera da hondakinen tratamenduaren hierarkian, eta, horretarako, hondakinak Murrizteko, Berrerabiltzeko eta Birziklatzeko benetako politikak behar dira, hondakina sortzen den lekuan hondakina erabiltzea sustatzeko.

Bilbao, 2023ko urtarrilaren 31.

Ekologistak Martxan-Bizkaia Hondakin Arloa